بڵند باجەلان
خوێندنەوەیەک بۆ دەقی (تەفسیره‌كان)ی (ئارام محەمەد)
دەقی (تەفسیره‌كان) لە ڕوانگەیەکی باو و سادەدا، سکاڵای قوربانییەک دەگەیەنێت؛ کەسێک کە لەژێر باری ستەمی ئینساندا دڵی وردوخاش بووە. کاتێک عەینەکی فەلسەفەی نیتشە لە چاو دەکەین، دیمەنەکە بە تەواوی پێچەوانە دەبێتەوە. ئەمە چیتر سکاڵا نییە، بەڵکو دەربڕینی شکۆمەندی و ڕاگەیاندنی سەرکەوتنە بەسەر لاوازیدا.
نیتشە (خەڵک) یان (جەماوەر) بە (ڕەوە) (the herd) ناودەبات. ڕەوە ئەو کۆمەڵە مرۆڤەیە کە بەدوای ئاسایش و ئاسوودەیی و یەکسانیدا دەگەڕێن. ئەوان لە هەر شتێکی جیاواز، باڵا، بەهێز و سەربەخۆ دەترسن. هەر تاکێک کە هەوڵ بدات لە ئاستی ئاسایی ڕەوەکە بەرزتر بێتەوە، دەبێتە ئامانج. (تیرە ژەهراوییەکان)ی خەڵک، لە ڕوانگەی نیتشەوە، چەکی ڕەوشتی کۆیلایەتین (Slave Morality). ئەم ڕەوشتە ستایشی بەزەیی، ملکەچی و هاوشێوەیی دەکات و هەرچی هێز، شانازی و خۆبەهابوونە بە (خراپ) و (لووتبەرزی) ناوی دەبات.
کەواتە، کاتێک شاعیر دەڵێت: (لە شیعرێکدا ئاوڕیان لێ نەدامەوە)، دان بەوەدا نانێت کە قوربانییە، بەڵکو ئەوە دەسەلمێنێت کە ئەو جیاوازە. ئەو لە دەرەوەی بازنەی ئاسوودەیی ڕەوەکە وەستاوە، هەر بۆیەش ڕووبەڕووی (تیرەکان)یان دەبێتەوە. ئەمە یەکەم نیشانەی شکۆمەندییە: هێرشی ڕەوە نیشانەی باڵایی تاکە.
لێرەدا جەوهەری فەلسەفەی نیتشە دەردەکەوێت. بۆ نیتشە، ئازار شتێکی نەخوازراو و نەرێنی نییە کە دەبێت لێی هەڵبێین، بەڵکو پێداویستییەکی سەرەکییە بۆ گەشەکردن و بەدیهێنانی مرۆڤی باڵا. دروشمە بەناوبانگەکەی “ئەوەی نامکوژێت، بەهێزترم دەکات” پوختەی ئەم دیدگایەیە.
دڵە شکاوەکە لە سیاقی ئەو دەربڕنەی کە شاعیر دەڵێ: (بە تەلێکی ژەنگاوی دڵی شکاو دەدروونەوە)، نامرێت، بەڵکو دەگۆڕدرێت. هەر (پارچەیەک)ی نابێتە هۆی لاوازی و گریان، بەڵکو دەبێتە “ئاوێنەیەک بۆ ناسینی خود”.
مرۆڤی ئاسایی لە بەرانبەر ئازاردا دەشکێت و داوای بەزەیی دەکات، بەڵام مرۆڤی باڵا ئازار بەکاردەهێنێت وەک چەکوشێک بۆ داڕشتنەوەی خودی خۆی. لە هەر پارچە ئاوێنەیەکدا، ئەو ڕوویەکی نوێی خۆی، هێزێکی شاراوەی ناخی، یان سنوورێکی دەروونیی خۆی دەبینێت و دەیناسێت. ئەو لە ڕێگەی ئازارەوە بەهاکانی خۆی دەخولقێنێت، نەک بەهاکانی ڕەوە قبووڵ بکات.
دەقی (تەفسیرەکان) لە پاڵ خستەڕووی بەزەیی ئەوی تر، لە بنەڕەتدا دژایەتیی “بەزەیی” دەکات. شاعیر داوای سۆزی کەس ناکات. ئەو چیرۆکی برینەکانی وەک میدالیای شانازی هەڵدەواسێت. ئەمە گەیشتنە بە لوتکەی هزری نیتشە کە پێی دەوترێت “خۆشویستنی چارەنووس” واتە نەک هەر قبووڵکردنی چارەنووس بە هەموو خۆشی و ناخۆشییەکانیەوە، بەڵکو ویستن و خۆشویستنی.
مرۆڤی باڵا دەڵێت: (بەڵێ، با تیرەکان بێن. با دڵم بشکێت. چونکە هەر برینێک دەرفەتێکە بۆ ئەوەی قووڵتر لە خۆم تێبگەم و بەرزتر بفڕم.) ئەو لە ستەمی خەڵکدا هەلێک بۆ سەلماندنی هێزی خۆی دەبینێت، نەک بیانوویەک بۆ لاوازی.
کۆبەند:
لە ڕوانگەی نیتشەوە، ئەم شیعرەی (ئارام محەمەد)، سروودی بوونێکی شکۆمەندە. (ستەمی خەڵک) ئەو فشارە سروشتییەی ڕەوەیە بۆ خوارکێشانی هەر ڕۆحێکی ئازاد و (ئازاری خود) ئەو کڵپە ئاگرەیە کە مرۆڤی باڵا تێیدا خۆی دەخولقێنێت. (ئارام) لێرەدا قوربانی نییە، بەڵکو کیمیاگەرێکە کە ژەهری خەڵکی دەکات بە دەرمانی ناسینی خۆی و قوڕی ئازارەکانیشی دەکات بە پەیکەری شکۆمەندیی خۆی. ئەو لەوپەڕی ئازاردا، خودا و خۆی دەدۆزێتەوە.
سه‌رچاوه: ته‌فسیره‌كان، ئارام محه‌مه‌د، سایتی ته‌م، هه‌ولێر، 2025